مرز ميان اسراف و اقتار در کلام امام رضا عليه السلام
مرز ميان اسراف و اقتار در کلام امام رضا عليه السلام
استاذنت الرضا (عليه السلام) في النفقة علي العيال؟
فقال (عليه السلام): بين المکروهين .
فقلت: جعلت فداک لا والله ما اعرف المکروهين.
قال: فقال له:
يرحمک الله اما تعرف ان الله عز و جل کره الاسراف و کره الاقتار (1)
فقال (عليه السلام): والذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و کان بين ذلک قواماً. (2)
از امام رضا عليه السلام درباره چگونگي تامين مخارج خانواده جويا شدم، فرمود: (مخارج خانواده) حد وسط است ميان دو روش ناپسند. گفتم فدايت شوم: به خدا سوگند نميدانم اين دو روش چيست؟ فرمود: رحمت الهي بر تو باد، آيا نميداني که خداوند بزرگ اسراف (زيادهروي) و اقتار (سخت گيري) را ناخوشايند دارد و در قرآن فرموده است: «آنان که هرگاه چيزي ببخشند نه زيادهروي کننده و نه خست ورزند، و ميانگين اين دو حد را در حد قوامي (مايه پايداري و بقاي زندگي) ببخشند.»
از ديدگاه امام رضا عليه السلام، پس از محدوديتهاي گذشته در مسائل مالي و کسب مال، تصرفات در اموال شخصي نيز محدود است، يعني اموالي که طبق اصل مالکيت فردي، به شخص تعلق دارد و اختيار آنها در دست اوست و به ظاهر انگاشته ميشود که او ميتواند در آنها هر گونه که خواست تصرف کند، در واقع اين چنين نيست، و تصرفات در اموال شخصي نيز محدود و مشروط است، و هر کس در مال خود نيز مجاز نيست هر گونه بخواهد تصرف کند، بلکه تصرف او بايد در حد ميانه و دور از اسراف باشد. هر گونه اسراف و مصرف زياد در اموال شخصي و براي شخص مالک، ممنوع است. انفاق بالاترين و ارزشمندترين نوع تصرف در اموال شخصي است، و شخصي که مال خود را انفاق ميکند، بهترين نوع تصرف را در آن انجام داده است، به ويژه که براي افراد خانواده خودش باشد، با اين وصف، اين تصرف نيز محدود و مشروط است. بايد انفاق در حد متعادل و وسط (و حد قوامي) باشد، نه زياده از مقدار لازم و نه کمتر از آن. چنان که در حديث امام رضا عليه السلام بدان اشاره شد.
«اسراف» و «اقتار» ، دو حد نامتعادل و نامعقول و غير قوامي و غير مشروع مصرف است، حد مشروع و معقول، حد ميانه و نظام قوامي قصد، اقتصاد و ميانهروي است، چنان که در حديث امام رضا عليهالسلام بدان اشاره رفت. امام در کلامشان فرمودند: پرداخت مخارج خانواده، ميان دو مرز قرار دارد: مرز اسراف و زيادهروي (و تجملگرايي و پر مصرفي)، و مرز اقتار (تنگگيري و کمتر از حد لازم خرج کردن) و ايجاد کمبود در زندگي.
با بررسي احاديث ديگري که از امام رضا عليه السلام در اين زمينه رسيده است، به مرزهاي دقيقتري از مفهوم اسراف دست مييابيم. در کوچکترين چيزها، حتي آنها که در نظر مردم بي ارزش و دور ريختني جلوه ميکند، امام اسراف را روا نميداند. لذا فرمودند:
«من الفساد قطع الدرهم و الدينار و طرح النوي (3) ؛ تکه تکه کردن درهم و دينار (يا هر پولي ديگر که آنها را از استفاده بيندازد)، و دور افکندن هسته خرما (که ممکن است بذر نخلي شود، يا به مصرف ديگري آيد) از جمله کارهاي فاسد و نادرست است.
در آشاميدنيها و خوردنيها نيز در نظر امام رعايت حد ميانه لازم است، حد ميانه مايه دوام و سلامت مزاج است، و زيادهروي و پرخوري بدن را ميفرسايد و عمر را کوتاه ميکند، و موجب انواع بيماريها ميگردد. لذا ايشان در اين زمينه ميفرمايند:
«لو ان الناس قصدوا في المطعم لاستقامت ابدانهم (4) ؛ اگر مردم حد ميانه را در خوراک رعايت ميکردند بدنهاشان پايدار (و سالم) ميماند.
حد ميانه در خوردن، متناسب با رشد تن و روان آدمي است. در پوشيدن نيز، رعايت جانب حد ميانه و دوري از تجملگرايي و اسراف لازم شمرده شده است. (5)
پينوشتها:
1ـ سفينة البحار، ج 1، ص 615 / الحياة، ج 4، ص 205 .
2ـ سوره مبارکه فرقان، آيه 67 .
3ـ مسند الامام الرضا (عليه السلام)، ج 2، ص 314 .
4ـ الحياة، ج 4، ص 215 .
5ـ اين گونه تعاليم در قرنها پيش که موضوع بازيافت زباله و استفاده از زبالهها مطرح نبوده، اعجاز است.
منبع:
کتاب امام رضا عليه السلام؛ زندگي و اقتصاد ؛ محمد حکيمي
استخراج از سايت تبيان.